Lippehne i Slu czyli bród - zachodniopomorskie nazwy, cz. 23

Trzcińsko-Zdrój to niewielkie miasteczko w powiecie gryfińskim. Powstało we wczesnym średniowieczu. W XIII wieku, podobnie jak większość miejscowości położonych w południowej części Pomorza Zachodniego, weszło w skład bradenburskiej Nowej Marchii. Nie jest znana pierwotna, pomorska nazwa miejscowości. Wiadomo natomiast, że w czasach niemieckiej administracji na tym terenie funkcjonowało ono pod nazwą Schönfliess Neumark Bad, czyli w wolnym tłumaczeniu Piękne Kąpielisko Nowomarchijski Zdrój. Toponimia ta funkcjonowała przez cały okres administracji niemieckiej. Członu Bad, czyli Zdrój, nazwa nie straciła nawet po utracie statusu uzdrowiska.

Zdrój nie tylko z nazwy

Co ciekawe, urzędowa, oficjalna nazwa miejscowości to Trzcińsko-Zdrój, a więc nazwa pisana z łącznikiem. Powszechnie znany wariant Trzcińsko Zdrój, a więc bez łącznika, to wariant potoczny. Jeszcze do niedawna był on podawany oficjalnie w słownikach. W takiej właśnie, niepoprawnej formie, funkcjonował między innymi w "Nowym słowniku PWN".

Różnice w toponimii miejscowości istniały do 2004 roku. Wtedy to Rada Języka Polskiego podjęła ważną uchwałę, w myśl której nazwy dwuczłonowe wszystkich miejscowości z członem "Zdrój" w drugiej części nazwy, należy pisać z łącznikiem. Dlatego też od dziewięciu lat jedynie słuszną z językoznawczego - ale i prawnego - punktu widzenia nazwą tej zachodniopomorskiej miejscowości jest Trzcińsko-Zdrój.

Polskie ustawodawstwo reguluje kwestię nadawania miejscowości członu nazwy "zdrój". W myśl jego zapisów taką toponimię można przypisać jedynie tym miastom, w których granicach administracyjnych funkcjonuje uzdrowisko. I to jedynie w takim wypadku, jeśli podstawą leczenia uzdrowiskowego są wody lecznicze.

"Zdrój" jako człon nazwy ma zresztą bogatą historię w nazewnictwie polskich miejscowości. W 1946 roku Komisja Ustalania Nazw Miejscowości dodała taki człon do nazw kilku miast. Wśród nich znalazły się - Duszniki Zdrój, Kudowa Zdrój, Lądek Zdrój czy Polanica Zdrój. W 1947 roku z kolei taką nazwę otrzymały kolejne miejscowości, leżące poza terenem Ziem Odzyskanych.

Obecna nazwa Trzcińsko-Zdrój odpowiada topografii terenu, gdyż trzcina bardzo obficie porasta brzegi jeziora i okoliczne bagna.

Lipiny i Lipiana

Liczące 4 tysiące mieszkańców Lipiany to miasteczko w powiecie pyrzyckim, na południowym zachodzie Pomorza Zachodniego. Obowiązująca dziś nazwa została wprowadzona urzędowo 7 maja 1946 roku. Przejściowo, tuż po włączeniu miejscowości w granice Polski po drugiej wojnie światowej, funkcjonowały takie warianty nazwy jak Lipiny oraz Lipiana.

Co ciekawe, w okresie administracji niemieckiej na tym terenie, miasto urzędowo figurowało w dokumentach jako Lippehne. Nie jest to jednak bynajmniej niemieckie tłumaczenie polskiej nazwy. Lipa to po niemiecku Linde.

Ten fakt może sugerować, że obowiązująca dziś nazwa Lipiany ma swoje głębokie korzenie w toponimii słowiańskiej. Lippehne najprawdopodobniej jest więc fonetyczną, zgermanizowaną formą pierwotnej, słowiańskiej nazwy Lipiany.

Słup wbity w bród

W naszej podróży szlakiem nazw zachodniopomorskich miejscowości kierujemy się teraz na wschód. Człopa liczy niewiele ponad 2 tysiące mieszkańców. Gdzie szukać korzeni jej nazwy?

Polski badacz Aleksander Czechowski w swoim dziele "Opis ziem zamieszkanych przez Polaków" wspomina o miejscowości, znanej nam dziś jako Człopa, określając ją nazwą Słopanowo. Publikacja została wydana w 1904 roku, a więc na długo przed włączeniem miejscowości w granice Polski. Nawet więcej - w czasach, kiedy Polski nie było jeszcze na mapie Europy.

Sama nazwa Człopa w dokumentach pojawiła się w 1938 roku. A zatem na siedem lat przed objęciem miejscowości polską administracją.

Różne są hipotezy pochodzenia nazwy Człopa.

- Jedno z wyjaśnień wywodzi ją od słowa "Slu" (pochodzenia słowiańskiego, będącego odpowiednikiem niemieckiego "die Furt") a oznaczającego "bród", czyli miejsce umożliwiające bezpieczne przebycie rzeki lub innej przeszkody wodnej - czytamy w publikacji "Człopa, okruchy dziejów, okolice, legendy" autorstwa Sławomira Łozowskiego. - Warunki naturalne okolic Człopy zdają się potwierdzać istnienie takiego brodu. To nad nim istnieć mógł gród obronny.

Inna teoria genezy nazwy Człopy wskazuje na słowiańskie słowo "słupi", oznaczające "słup" lub "pal". Sławomir Łozowski jest skłonny także tę hipotezę traktować poważnie. A to dlatego, że - jak sugeruje - we wczesnym średniowieczu na tych terenach wznoszone były budowle mieszkalne na palach ze względu na podmokły charakter tego terenu.

Oprócz hipotez uwzględniających ukształtowanie terenu, pojawia się również ta, która wywodzi genezę nazwy od imienia legendarnego założyciela. Jak nietrudno zgadnąć miałby nim być Człop (bądź też Czołp) jak podaje tablica informacyjna umieszczona w kościele w Człopie.

Inaczej genezę nazwy widzą Niemcy. Niemieckojęzyczny wariant nazwy "Schloppe" obowiązujący do 1945 roku wywodzono od słów "Slop" lub "Schlopp" co oznaczało niegdyś pętlę, zakole lub łuk. Zwolennicy tej teorii zwracają uwagę na topograficzny fakt, że płynąca w okolicy Człopy Cieszynka (niem. Dessel) tworzy niedaleko miasteczka zakole właśnie.

- Ponadto w tym miejscu krzyżowały się pradawne szlaki komunikacyjne: z południa ku Bałtykowi i z krajów niemieckich ku Prusom - konkluduje Sławomir Łozowski. Zaznacza przy tym: - Objaśnienie to wydaje się jednak dość problematyczne, posługuje się bowiem dość dowolnym objaśnieniem znaczenia owych słów "wyjściowych'': "Slop" czyli "Schlopp" i przyjętym, niejako a priori, założeniem o ich "germańskim" pochodzeniu - co także jeszcze należałoby uzasadnić.